चितवन । चितवनमा बढ्दै गएको शहरीकरणले प्रदुषण बढाउँदै लगेपछि जिल्ला वन कार्यालयले विरुवा वितरण र वृक्षारोपणमा जोड दिँदै आएको छ । शहरी सौन्दर्यका लागि वृक्षारोपणलाई प्राथमिकतामा राख्न आह्वान गर्दै वर्षेनी लाखौँ विरुवा निःशुल्क वितरण गर्दै आइरहेको जिल्ला वन कार्यालय चितवनका सूचना अधिकारी बालकृष्ण खनालले बताए ।
कार्यालयको बगैँचामा गत वर्ष २ लाख पाँच हजार विरुवा उमारेर वितरण गरेको वनले यो पटक दुई लाख मौसमी र ६० हजार बहुवर्षीय विरुवा उत्पादन गरेको खनालको भनाई छ ।
उत्पादन गरेका विरुवाहरु जिल्ला वन कार्यालयले तीन वर्षदेखि असार १४ वृक्षारोपण दिवस’ को दिनबाट नै वितरण सुरु गर्ने गर्दछ । वन कार्यालयले असारदेखि भदौसम्म विरुवाहरु निःशुल्क वितरण गर्छ । सामुदायिक वन, धार्मिक वन, विभिन्न संघसंस्था र व्यक्तिले विरुवा लैजाने गर्छन् ।
वर्षेनी विरुवा निशुल्क वितरण गरेपनि अनुगमन गर्न भने कठिन हुने गरेको खनाल बताउँछन् । संघ संस्थाले लगेको विरुवावारे अनुगमन हुने गरेपनि व्यक्तिले लगेको विरुवाको अवस्थाबारे अनुगमन प्रभावकारी हुन नसकेको खनालको भनाई छ । खनाल भन्छन्‘व्यक्तिहरुले धेरै विरुवा लगेको तथ्याङ्क छ । तर संस्थाको अनुगमन गछौँ । व्यक्तिले लगेको विरुवाको अनुगमन गर्न असाध्यै गाह्रो छ ।’
खनालका अनुसार कार्यालयले फलफूल,जडिबुटी,रुखजन्य, डाले घाँस, सौन्दर्यजन्य विरुवा वर्षेनी उत्पादन गर्दै आएको हो । जसमा डाले घाँसअन्र्तगत बडहर, कोइरालो, बर्रो र डेकोरेटिभ, रुखजन्यमा कपुर, धुपी, म्याङ्गोस्टिक, राजवृक्ष जस्ता विरुवा रहेको छ ।

वनले उत्पादन गरेको विरुवाहरुमध्ये सवैभन्दा धेरै कपुर, धुपीको माग बढिरहेको खनालको भनाई छ । चाँपको विरुवा माग गर्नेहरुले समेत अहिले आफ्नो रोजाइ परिवर्तन गर्दै सौन्दर्यता देखाउने विरुवाहरुमा आकर्षण वढ्दै गएको देखिन्छ ।

खनालले भने ,“मानिसहरुको चाहाना र आवश्यकता अनुसार विरुवाहरु उत्पादन गर्दै आइरहेका छौँ । शहरीकरण मात्रै भएर हुँदैन । हरियाली पनि त्यतिकै आवश्यक छ । ”
यस वर्ष ६० हजार बहुवर्षिय विरुवा उत्पादन गरिएको खनालले जानकारी दिए । ‘पछिल्लो समय कपुर, धुपी, म्याङ्गोस्टिक, जाकाराण्डाका विरुवा धेरै छन्, त्यसपछि कागती र श्रीखण्ड पनि उत्पादन गर्न खोजिरहेका छौँ’।

‘चितवनमा सबैभन्दा बढि विरुवाहरु रोडसाइट प्लाण्टेसनमा केन्द्रित भएको देखिन्छ’, उनले भने, ‘पोहोर साल झण्डै पचास हजार म्याङगोस्टिक विरुवा वितरण भएको थियो ।’

पछिल्लो समय विरुवा लैजाने र रोप्ने मानिसहरुको रुची बढेपनि बहुवर्षिय कुन वर्षलाई मान्ने भन्ने आधार स्पष्ट नहुँदा समस्या हुने गरेको छ । सूचना अधिकारी खनालका अनुसार वन मन्त्रालयले बहुवर्षीय विरुवा कहिलेदेखि वितरण गर्ने भनेर स्पष्ट निर्देशन दिएको छैन । विरुवा हुर्र्काएको कति वर्षपछि त्यसलाई वितरण गर्ने भनेर निर्देशन नहुँदा समस्या हुने गरेको हो ।

खनाल भन्छन्,“ बहुवर्षिय मात्रै भनेको छ, विरुवा एक वर्षपछि मात्रै दिने हो कि ? दुई वर्षपछि दिने हो ? भन्ने कुराको स्पष्टता भएन ।’
तर उत्पादन भइसकेपछि मन्त्रालयलाई पनि सोधेर विरुवा वितरण गर्ने गरेको खनालले जानकारी दिए ।
गत वर्षसम्म तीन वर्ष पुगेका विरुवा वितरण गर्ने गरिएको थियो । अहिले विरुवा कति वर्षको पुगेपछि वितरण गर्ने भनेर स्पष्ट निर्देशन नआएको खनालले बताए ।